شیعیان عراق و شمشیر دو لبه زورآزمایی خیابانی

پایگاه رهنما:

خیابان‌های منطقه سبز بغداد این روزها شرایط ملتهب و پرجوش و خروشی را تجربه می‌کند. لشگرکشی خیابانی صدری‌ها و معترضان به انتخاب السودانی برای پست نخست‌وزیری، که طی روزهای گذشته علی‌رغم اشغال صحن پارلمان خواستِ مشترک و روشنی را مطرح نکرده‌اند و درخواست مذاکره را نیز نپذیرفته‌اند، اکنون با واکنش مشابه رهبران چارچوب هماهنگی شیعیان مواجه شده است که روز گذشته هوادارانشان را برای برپایی راه‌پیمایی مسالمت آمیز در حمایت از «مشروعیت و حاکمیت» به میدان فرا خواندند.

گفتنی است که پس از اعلام موافقت چارچوب هماهنگی شیعیان با شروع گفتگوهای ملی و مذاکره بر اساس منافع ملی و مصالح جمعی مردم عراق، اما «صلاح العبیدی» سخنگوی رسمی مقتدی صدر امروز (سه شنبه) در بیانیه‌ای ضمن متهم کردن چارچوب هماهنگی به "تلاش جدید برای کلاه‌برداری "، این دعوت را رد کرد.

حال با کمرنگ شدن احتمال همراهی صدر با راه‌حل مذاکره، حداقل در شرایط موجود، سمت و سوی تحولات برای عراقی‌ها پرابهام و خطرآلود دنبال می‌شود زیرا اگرچه چارچوب هماهنگی بر راه حل مذاکراتی تأکید دارد اما با دعوت از هوادارانش برای راهپیمایی این پیام را مخابره کرد که حاضر به ترک میدان و باج دادن در برابر لشگرکشی خیابانی رقبا نیست. در واقع این سوال اکنون برای هر عراقی مطرح است که شرایط موجود به چه وضعیتی خواهد انجامید و در نهایت کدام جناح می‌تواند پیروز این دوئل چند ماهه برای تشکیل دولت باشد؟

نمی‌توان کتمان کرد که امروزه در تلقی از شرایط سیاسی و اجتماعی و اقتصادی عراق ترس از بروز خشونت و ناارامی‌های خیابانی در میان عراقی‌ها جدی است. اما این سناریویی است که هم مردم و هم مرجعیت بزرگ شیعه در عراق آن را رد خواهند کرد و هرگونه تلاشی در این مسیر به طور حتم با محکومیت عمومی روبه رو خواهد بود.

آنچه تاکنون از اظهارات و مواضع مقتدی صدر و نزدیکانش به گوش می‌رسد حاکی از آن است که او نیز خواهان چنین وضعیتی نیست بلکه همانگونه که لوی الخطیب، وزیر سابق انرژی عراق، معتقد است: «صدر می خواهد یک نکته را ثابت کند. او تغییردهنده بازی در عراق است و هیچ چیز بدون تأیید او نمی‌تواند حرکت کند، چه در داخل یا چه خارج از پارلمان».

صدر می‌خواهد نقش تعیین کننده خود را در تحولات سیاسی عراق اینگونه یادآوری کند که علیرغم استعفای از پارلمان، اما جریان متبوع او از فعالیت عمومی کناره‌گیری نکرده‌اند و همچنان عنصر تعیین کننده روند سیاسی بدنه اجتماعی معترضی است که با رهبری صدر موجب سرنگونی کابینه‌های پی در پی عراق در سال 2017، 2019 و 2020 شد با این تفاوت که اینبار صدر با تکیه بر نتایج انتخابات سال گذشته، نه آماده شراکت با چارچوب هماهنگی شیعه است و نه حاضر به وانهادن صحنه به آنها.

با این حال روند تحولات کاملاً در کنترل رهبران نمی‌تواند باشد و ممکن است با توطئه‌چینی‌های داخلی و خارجی شرایط به سمت مرحله بازگشت ناپذیر و تبدیل شدن خیابان به میدان تسویه حساب‌های سیاسی حرکت کند.

صدر با مشاهده نارضایتی‌های عمومی سالهای اخیر در عمق لایه‌های اجتماعی ملت عراق از وجود فسادها و ناکارآمدی‌ها و شعارهای تحقق نیافته رهبران سیاسی، این واقعیت را دریافته است که برای جمعیت ناراضی حرکت بر مبنای مصلحت عمومی و دموکراسی از از اولویت کمتری نسبت به بیکاری، تورم، فقر و کمبود امکانات آب آشامیدنی و برق و ... برخوردارند و به همین دلیل وقتی دیگرانی از لزوم مذاکره، مسئولیت‌پذیری و پرهیز از اقدمات تضعیف کننده حاکمیت و امنیت سخن می‌گویند مقتدی همچنان خواهان «انقلاب، اصلاحات و نفی بی عدالتی و فساد» می‌شود. اقدامی که می‌خواهد با نشان دادن چهره یک قهرمان سازش‌ناپذیر در بازی‌های فسادآلود سیاسی، همچنان نقش رهبر جنبش اعتراضی عراقی‌های خواهان تغییر را ایفا کند. در واقع صدر بخش زیادی از موفقیت خیره کننده در انتخابات پارلمانی اخیر و توانمندی بسیج توده‌ای خود را مرهون گرفتن فیگور و ژست رهبری جنبش اعتراضی بوده است که در سالهای اخیر پا به عرصه تحولات سیاسی و اجتماعی عراق نهاده و به دلیل نداشتن رهبر واحد در کنار مقتدی صدر قرار گرفته است.

این موضوع خود به شمشیری دو لبه تبدیل شده است که به همان اندازه که برای عرض اندام و به چالش کشیدن رقبا به کمک صدر آمده است، می‌تواند موقعیت او را نیز تحت شعاع قرار دهد زیرا به دراز کشیده شدن بن بست سیاسی و رویارویی‌های خیابانی جناح‌های قدرت، تنها منجر به بی‌اعتمادی عمومی به کل نظام سیاسی، افزایش احتمال خشونت و کاهش احتمال انتقال مسالمت آمیز قدرت در آینده خوهد شد.

وضعیت ثبات سیاسی در عراق متزلزل است و تلنگر  راهپیمایی مسالمت آمیز هواداران چارچوب هماهنگی در روز گذشته می تواند یا در حالت خوشبینانه به پایان مبارزه چندین ماهه رهبری دولت آینده از طریق شروع مذاکره منجر شود و یا در بدترین وضعیت آغاز چرخه خشونت درون شیعیان را در پی داشته باشد.  حتی اگر نبرد برای نخست‌وزیری در کوتاه‌مدت به پایان برسد، نبرد برای رهبری «بیت شیعه» هنوز به پایان نرسیده است.